Het gaat dan niet meer om een brede maatschappelijke dialoog, maar om belangen. Niet meer om ambtenaren en bestuurders die stikhard hun best doen voor oprechte participatie, maar om een spel waarbij tegenstelingen worden uitvergroot via de media. Het gaat niet langer om gezamenlijk zoeken naar oplossingen, maar om het dienen van het eigenbelang.
Er zijn mensen die hier goed tegen gewapend zijn en het zien als een onderdeel van ‘het vak’. Ik behoor niet tot die groep. Toen ons team van Citisens dan ook onderdeel werd van dit spel, was ik er echt even flink ziek van. En nog.
Wat is er aan de hand?
Afgelopen week verscheen er een artikel waarin de gemeente Alphen aan den Rijn werd beschuldigd van het niet oprecht betrekken van de inwoners bij de RES (Regionale Energie Strategie). Citisens begeleidde dit traject en ik kan je vertellen dat wij bijna van onze stoel vielen van verbazing. De gemeente verdient juist alle lof voor de inclusieve manier waarop zij participatie aanpakt. 3.000 reacties van inwoners op een enquête. Ter illustratie: de berichten in het nieuws over de verschuivingen in zetels in de Tweede Kamer zijn gebaseerd op 1.000 tot 2.000 respondenten. Slechts enkele jaren geleden zou iedere gemeente blij zijn geweest met 100 mensen in een zaaltje…
Toonaangevend in Nederland
In vervolg op deze grote respons van 3.000 mensen die meedachten over dit (voor velen abstracte) onderwerp zijn er later nog drie webinars georganiseerd. Daarvoor werden telkens 1.026 mensen uitgenodigd die in de enquête hadden aangegeven interesse te hebben. Hiervan meldden zich 581 deelnemers aan voor de eerste avond en 110 voor de daaropvolgende avonden. Dit is juist toonaangevend in Nederland. De gemeente heeft zo een open en transparante dialoog opgestart die in veel gemeenten nog ontbreekt.
Er gaat echt veel fout door het handelen van de overheid. Geloof me: veel mensen – niet alleen gedupeerden, maar ook ambtenaren, bestuurders en adviseurs van de overheid - balen daar flink van. De kritiek is terecht. Maar… als je op dat sentiment denkt ‘goedkoop’ te kunnen scoren, werk je niet mee aan een oplossing. Onderzoeksjournalisten hebben veel aanzien en diverse misstanden boven tafel gekregen. Maar wat hier is gebeurd raakt kant noch wal.
Onze visie
Wie kritisch is naar een ander moet ook kritisch zijn naar zichzelf. Ik wil graag toelichten wat onze werkwijze is en waarom wij denken dat dit de juiste manier van werken is bij ingewikkelde maatschappelijke opgaven. Citisens heeft sinds haar start in 2016 een eigen methode ontwikkeld voor open en inclusief onderzoek. Dat deden we, omdat we zagen dat participatieprocessen binnen gemeenten regelmatig tekortschoten. Vaak dacht slechts een select groepje mee, waren de ingezette middelen veel te hoogdrempelig en ontbrak het de politiek aan inzicht in de mening van ‘de zwijgende meerderheid’. Sinds die tijd hebben we meer dan 300 enquêtes uitgevoerd naar veel heikele onderwerpen zoals vluchtelingen, vuurwerkvrije zones, afvalinzameling en nu de energietransitie. Deze methode is met de jaren verfijnd maar bestaat altijd uit de volgende drie elementen:
- Een open link voor een inclusieve aanpak.
Een maatschappelijke opgave gaat iedereen aan. Het raakt mensen in veel gevallen zelfs achter de voordeur. Een eenvoudige steekproef waarbij sommige inwoners op voorhand zijn uitgesloten om hun mening te geven, past naar ons idee niet bij een dergelijke opgave. Daarom werken wij met een open link. We brengen deze onder de aandacht via een campagne die is afgestemd op de mensen om wie het gaat. Mensen die eerder hebben meegedacht – ongeacht wat hun mening is – nodigen wij proactief uit. Dat is immers wat wij als inwoner zelf ook graag zouden willen. Dat wanneer je kostbare tijd investeert om mee te denken met de gemeente, dat ook erkend en gezien wordt. - De vragen die wij stellen gaan over de beïnvloedbare ruimte voor inwoners.
We investeren vooraf in het boven tafel krijgen van de kaders die al vastgelegd zijn en ruimte die er voor inwoners is om mee te denken. In de politiek-bestuurlijke context waarin wij onderzoek doen, zijn bepaalde keuzes logischerwijs al gemaakt door bijvoorbeeld de gemeenteraad. We bevragen inwoners alleen op de aspecten waar zij daadwerkelijk iets over kunnen zeggen. Zo ook als het gaat om duurzame opwek. Ja, vanuit het Klimaatakkoord is afgesproken dat de gemeente aan de slag moet met duurzame opwek. Maar hoe gaan we dat doen: met zonnevelden of met windmolens? En ja, we gaan over op een ander afvalsysteem. Wat is voor u belangrijk: dat de kosten niet stijgen of dat u niet ver hoeft te lopen? Zo achterhalen we motieven, vragen en belemmeringen achter een keuze. Zodat het de gemeente handvatten biedt voor de invulling van beleid. Daar richten we onze onderzoeken op in: participatie die niet voor de bühne is, maar waarmee concrete stappen gezet kunnen worden. - Een 7-staps verificatiemethode.
Onderzoek heeft waarde wanneer de uitkomsten niet alleen iets zeggen over de deelnemers, maar over de populatie als geheel. Hiervoor is representativiteit van essentieel belang. Dit betekent een diverse groep deelnemers uit de populatie die je wilt bevragen. Ons verificatieproces is er daarom op ingericht om oneigenlijk gebruik op te sporen, dubbele invullers uit de resultaten te filteren en representativiteit te waarborgen. Die representativiteit verkrijgen we door voldoende deelnemers aan het onderzoek die een goede afspiegeling van de bevolking zijn. Naast de 7 stappen die we doorlopen om deelnemers te verifiëren (denk aan checks op invultijd, postcode en IP-adres) kijken we altijd hoe de deelnemers zich verhouden tot de inwoners. Per onderwerp en onderzoek bepalen we de relevante kenmerken: bij de energietransitie weten we dat leeftijd een rol speelt. Bij afval zal eerder huishoudsamenstelling van belang zijn, dus vragen we dat uit. En blijkt bij analyse dat een bepaalde groep minder vertegenwoordigd is dan verwacht op basis van de populatie? Dan passen we een weging toe om de mening van deze groep voldoende body te geven. Zo zorgen we voor een inclusief onderzoek met representatieve resultaten.
Onze oproep zou zijn dat juist veel meer gemeenten op deze manier gaan werken. Het is ook heel goed dat zich daarna een maatschappelijk debat ontspint. De discussie over de steekproefmethode versus een open link bij participatietrajecten ga ik graag aan. Maar dan niet over de rug van een gemeente die er alles aan is gelegen om een goed traject te doorlopen.
Onze reactie op enkele claims uit het artikel
Tot slot willen we ook wat zaken uit het artikel rechtzetten. Er is nogal selectief omgegaan met bepaalde zaken en het stuk zit boordevol verkeerde aannames. Wij telden er maar liefst 14. Het voert te ver om álle onjuistheden volledig te weerleggen, maar op een aantal passages willen we graag reageren.
Een respons van ruim 3.000 inwoners is voor een onderzoek over een onderwerp als de RES heel erg hoog, waarmee we inderdaad een grote enquête hebben uitgevoerd én zichtbaar een grote groep inwoners hebben bereikt. Ter vergelijking: het onderzoek vanuit de RES Holland Rijnland zelf is ingevuld door 2.400 inwoners uit de hele regio.
Lees de rest van onze reactie via de volgende link: Corrigeren artikel Bas Vermond - RES-onderzoek Alphen aan den Rijn - Citisens
Update 1 juni: Na contact met Bas Vermond heb ik besloten om een deel van de tekst te schrappen. Ten onrechte ging het daarin over zijn belang. Ook dat leidt af van de discussie.